VESTDIJK WAS DE JUNK, BRAKMAN ZIJN DEALER

Het bericht van deze week dat onze jongeren massaal aan de antidepressiva zijn voert me terug naar mijn eigen puberteit. Toen was ik zelf ook gebruiker. Maar ik denk vooral aan die arme Simon Vestdijk, in diezelfde tijd al lang niet jong meer maar wel depressief. In brieven bedelde hij om antidepressiva bij Willem Brakman, die hem maar wat graag ter wille was.

Het huidige gebruik onder onze jeugd is omstreden. Prof. Laura Batstra (psychologie/pedagogiek) vindt dat huisartsen de pilletjes te snel voorschrijven. “Natuurlijk kom je van een zware depressie niet zomaar af zonder medicijnen. Maar veel sombere jongeren hebben waarschijnlijk meer baat bij contact met lotgenoten en meer tijd in de buitenlucht.”

Als uit het niets
Vestdijk kreeg op zijn 17-e zijn eerste depressie, daar had hij geen lockdown voor nodig. Als uit het niets doemde ze op om hem het leven te verpesten, en hij zou er tot zijn dood door geplaagd blijven. Hij leed ook onder zware migraine-aanvallen. Het is een wonder dat hij tussendoor nog 52 romans, 57 novellen/verhalen, 33 essaybundels, 24 dichtbundels en vele vertalingen schreef (bron wikipedia).

Op het gênante af
De nood is hoog ten tijde van de correspondentie, waarin hij bij herhaling en soms zelfs op het gênante af bij Brakman smeekt om antidepressiva. Het zwaartepunt ligt in 1962. De schrijvers hebben allebei het artsendiploma op zak, maar Vestdijk heeft daar al dertig jaar niets mee gedaan. Hij vindt het vervelend met door hem zelf uitgeschreven recepten bij de apotheek aan te kloppen. Bovendien weet hij weinig af van dit type medicijnen.

De 24 jaar jongere Brakman is dan een beginnend schrijver die het doktersvak alleen nog uitoefent als dienstplichtig legerarts op herhaling. Hij weet meer van antidepressiva dan Vestdijk, maar antidepressiva waren destijds nog nieuw en ook bij hem is het een zoeken en tasten.

50 of 100 tofranillen
‘Zeg Wim, heb je nog wat librium voor me? Veel hoeft het niet te zijn: met 30 ben ik tevreden. Doe er dan, als je wilt, wat atarax bij’.
‘Zou je met de hand over je hart willen strijken, en mij 50 of honderd tofranillen à 25 mgr kunnen doen toekomen?’
‘Over een week ben ik blut (dit betreft tofranil). Je kunt er 50 sturen, je kunt er ook 100 sturen, of een veelvoud daarvan.’
‘Ja, die tofranil. Als er nog eens 50 of honderd van 25 mg in je handen komen, dan moet je ze vooral deze richting uit dirigeren.’
Enzovoort.
Zo richt junkie Vestdijk uit Doorn zich tot zijn dealer in Enschede.

Zeer vereerd
Vestdijk is op de penning. Als Brakman geen recepten maar pillen opstuurt, is hij goedkoper af, schrijft hij ongegeneerd. En Brakman maar naar het postkantoor met zijn doosjes en flesjes, want hij is de grote schrijver maar al te graag van dienst. Tegelijkertijd stuurt hij Vestdijk zijn boeken toe, hakend naar een gunstig oordeel. ‘Ik ben blij dat ik je weer een boek kan laten zien en ben zeer vereerd als je het wilt lezen’, schrijft hij maart ‘62. Onwillekeurig krijg je de indruk dat Vestdijk zich wat afmaakt van zijn recensies. ‘Je roman heb ik snel uitgelezen, en ik vind hem weer uitstekend. Het is precies zoals het zijn moet; het enige nadeel vind ik de echtgenote erg in de schaduw, maar dat kon moeilijk anders, neem ik aan’. Ja, je moet wat in ruil voor je pilletjes.

Ironische krul
Vestdijk loopt ook bij een psychiater (‘mijn zielenleuteraar’). Intussen gaat hij met Brakman door zonder zich illusies te maken. ’Van ondubbelzinnig herstel van depressies kan m.i. niet gesproken worden, aangezien ik het daarvoor eerst zou moeten proberen zonder tofranil. Waarvoor god mij behoede. Ik zal daar gek zijn. Verder gebruik ik nog steeds prazine, om de tofranil te neutraliseren, en disipal, om beide niet te neutraliseren, doch te stimuleren. Heerlijke theorie. Prazine en disipal koop ik zelf, hetgeen mij toch wel doet hechten aan deze chimerische middelen. Mijn psychiater zegt: Ja, het is een heel nieuwe wereld. Ik geloof dat hij zich er ook wel eens vrolijk over maakt, dan zitten we elkaar glimlachend aan te kijken, met een ironische krul in een mondhoek.’

Zuigelingmiddel
Een keur aan medicijnen passeert de correspondentie. Broom, tryptizol, atarax, serpatonyl, drinamiyl, librium, sedibaine, tofranil, minozinan, chloorprazine, broom, dizipal, nozinan, sarotex, ga maar door. Ook elektroshock is Vestdijk niet bespaard gebleven (‘De klootzakken’, zegt hij over de artsen die hem dit aandoen). Inmiddels is dit zestig jaar geleden. In die tijd kreeg ikzelf van mijn oude heer, die ook ‘in het vak’ zat, als beginnende puber atarax (volgens Vestdijk ‘een beetje een zuigelingmiddel’). Somber of depressief was ik niet, vermoedelijk was ik te druk en moest ik dimmen. Het waren kleine oranje pilletjes, weet ik nog. Uiteraard kreeg ik ze met de beste bedoelingen, maar achteraf denk ik met Laura Batstra: moest dat nou? Aan de andere kant heb ik er geen schade van ondervonden. Hetzelfde hoop ik voor de kindertjes van nu. Dat is wel het minste wat je na zestig jaar extra ervaring mag verwachten.

Privé
Later in de briefwisseling maken de antidepressiva in de briefwisseling plaats voor potentieverhogende middelen. Vestdijk is dan pas getrouwd met de veertig jaar jongere Mieke van der Hoeven, die graag kinderen wil. Viagra bestond nog niet.
De correspondentie met Brakman is zeer privé, normaalgesproken zou dergelijke informatie onder het artsengeheim, subsidiair het briefgeheim, meer subsidiair het familiegeheim moeten vallen. Zowel de erven Brakman als de erven Vestdijk, inclusief Mieke, stapten daar overheen en gaven toestemming voor publicatie.
Oplettende roofvogel
Als Vestdijk Brakman schrijft over zijn trouwplannen vertelt hij ter introductie van zijn vrouw dat hij haar ‘vrij natuurgetrouw’ heeft afgebeeld in de figuur van Adri Duprez in zijn roman Het glinsterend pantser. Daaruit citeer ik: ‘Mond buitengewoon smal, de neus gebogen als van een kleine, oplettende roofvogel’. Verder: ‘Ik vond haar zo lelijk dat het haast pijn deed’. En: ‘Haar talenten waren in geen enkel opzicht uitzonderlijk te noemen’. Ook daar stapte Mieke overheen.