DE LELYLIJN, DE ZUIDERZEELIJN, DE SCHAALSPRONG EN ‘T VEERTJE VAN HEERTJE

Zo’n vijftien jaar geleden sprak ik prof. Arnold Heertje in een gang van het provinciehuis van Groningen. De ons onlangs ontvallen Amsterdamse econoom had op verzoek van de Groningse SP een plan van de provincie gefileerd, maar de verantwoordelijke PvdA-gedeputeerde was niet onder de indruk en bespotte de prof: “Wie is nou helemaal professor Heertje?” Heertje was not amused. “Het zijn altijd partijgenoten die mij bespotten, maar dat is buitengewoon onverstandig,” zei hij. En hij wees er op dat hij was ingehuurd voor een studiegroep die de plannen voor de Zuiderzeelijn moest toetsen. U kent de afloop: de Zuiderzeelijn werd van de kaart geveegd.

Maar sinds enige tijd staat de Zuidezeelijn weer óp de kaart, alleen heet hij nu de Lelylijn. Niet dat hij bestaat, maar er bestaat wel meer niet dat toch een naam heeft (zelf invullen). De Lelylijn is de fata morgana van een snel spoor tussen Amsterdam en Groningen via Lelystad, Heerenveen en Drachten. Een paar weken geleden kwam hij ter sprake in Buitenhof. Pieter-Jan Hagens, de interviewer van dienst, vroeg aan staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur) of het niet meer dan rechtvaardig zou zijn dat die Lelylijn er komt. Met als argument dat het Noorden slechts 1% heeft ontvangen van de 28 miljard Groninger aardgasgeld die besteed is aan infrastructuur. Bijna al dat geld is opgemaakt in de Randstad.

Sympathiek
Stientje van Veldhoven hield de boot netjes af, maar stond er uiteraard sympathiek tegenover; het paste op zich wel in ‘de schaalsprong’, zo mochten we vernemen. Het was voor het eerst dat ik dat woord hoorde. Het doet me denken aan eieren: de schaal springt en daar is het kuiken. Maar in Van Veldhovens jargon betekent het uitbreiding van spoor- en andere wegen. De schaalsprong is nog maar een plan, maar ik stel me er alvast veel van voor.

Een martelgang, geen spoorlijn
Ik weet nog goed hoe het de Zuiderzeelijn verging. Het moest een Hoge Snelheids Lijn worden, maar werd een martelgang. In 1998 beloofde Wim Kok de snelle spoorlijn aan het Noorden. Juichend kwamen de commissarissen der Koningin van Groningen, Friesland en Drenthe met die klapper thuis. Er kwam een projectbureau in Den Haag en in Noord-Nederland werd Hans Alders de trekker van de Stuurgroep Zuiderzeelijn. Och arme, wat heeft Alders getrokken. Geen moeite was de toenmalige Groninger CdK te veel. Als snel bleek hij niet alleen tal van praktische en politieke problemen in Den Haag te moeten oplossen, maar ook in het Noorden. Drenthe deed alleen maar mee uit een soort solidariteit met Groningen, want Assen en Hoogeveen kwamen op een zijspoor te liggen. En Leeuwarden ook. De Friezen deden bij alles zo moeilijk mogelijk. Dat Alders en de stuurgroep op een geven moment de zweeftrein omarmden hielp niet mee, want een zweeftrein klinkt erg zweverig en wordt al gauw een mikpunt van spot en hoon.

Ja, hij stond erin!
In 2004 ging ik naar een persconferentie in Den Haag waar de ministers Karla Peijs (verkeer) en Sybilla Dekker (ruimtelijke ordening) een ‘nota Ruimte’ lanceerden. Zou de Zuiderzeelijn er in staan? Spannend, niemand wist het zeker, zo wankel balanceerde Koks belofte op het dunne politieke koord van zijn opvolgers. Ja: hij stond erin! Dekker verklaarde zelfs zeer te hechten aan de Zuiderzeelijn, want het Noorden moest zich volgens haar kunnen blijven ontwikkelen.
Kwam het einddoel nu in zicht? Onverminderd energiek sjorde Alders voort. Intussen verstreek de tijd en werd de Betuwelijn een fiasco. Van alle kanten gingen stemmen op dat het de Zuiderzeelijn niet anders zou vergaan.

De schaal sprong, het ei bleek leeg
Ik sla wat rapporten over, maar in 2006 gaf Karla Peijs een persconferentie, opnieuw in Den Haag. Peijs had al eerder de ondermijnende suggestie gedaan om de Zuiderzeelijn af te wegen tegen de aanleg van de Tweede Maasvlakte en de ontsluiting van de noordelijke randstad.
Bovendien had ze een Critical Review Team opgedragen de berekeningen onder de Zuiderzeelijn nog eens kritisch door te nemen. Ze opende de persconferentie met één zinnetje van welkom en gaf het woord als een hete aardappel door aan de chef Critical Review, u raadt het al, prof. Arnold Heertje. Ik was er bij en zag hoe na acht jaar broeden de schaal sprong en het ei dankzij Heertje leeg bleek: die Zuiderzeelijn was zonde van het geld, aldus Heertje, en kon dus niet doorgaan, aldus Peijs.

Veer in de kont
Zelden heeft een hoogleraar zo de kolen uit het vuur gehaald voor een laffe minister. En zelden heb ik een minister van CDA-huize zich zo hartstochtelijk in de armen zien storten van een PvdA-econoom. Ze zwolg in Heertjes betoog en had er niets aan toe te voegen. Heertje zelf genoot met volle teugen. Heel efficiënt (je bent econoom of je bent het niet) stak hij zelfs nog de veer die het Noorden door zijn toedoen moest laten in één moeite door bij Peijs in de kont. Omdat zij zo dapper was het plan ter discussie te stellen. Noem het ‘het veertje van Heertje’. Getroffen nam ze het huldeblijk in ontvangst. Een perfect koppel, die twee.
De strijd om de schaalsprong
Uiteraard volgde het kabinet (Balkenende-2) Heertje en Peijs opgelucht. Acht jaar planning en inspanning in een paar weken weggejodeld. Het heeft vele tientallen miljoenen gekost. Tot zover de geschiedenis. En nu, veertien jaar later, begint alles opnieuw. Diepe zucht.
Eerst krijgen we de strijd om de schaalsprong. In dezelfde Buitenhof-uitzending was Rotterdams burgemeester Ahmed Aboutaleb al opzichtig bezig het ei te bekloppen, want ‘de motor van onze economie’ (zo zien ze zichzelf in Rotjeknor) schreeuwt volgens hem om een betere ontsluiting. Zuid-Limburg en Twente besnuffelen het ei ook al enthousiast en het valt te voorzien dat aan de rij kandidaten geen eind komt. Zelfs het Noorden loopt zich weer warm. Terwijl dat ei nog niet eens is gelegd.

Fop-ei
Intussen heeft Stientje van Veldhoven onder dwang van de Tweede kamer een rapport over de Lelylijn openbaar moeten maken. Het rapport is positief, vermoedelijk haar reden het achter te willen houden. De Lelylijn belandt vast in tal van verkiezingsprogramma’s. Daar staat dan dat er serieus op gestudeerd moeten worden en zo. Studeer niet te lang, zou ik zeggen, want de tracéstudies liggen er nog wel. Maar zelfs als ze zo goed willen zijn om de studie van Heertje over het hoofd te zien en te beweren dat het er van moet komen, eerst zien dan geloven. Vooralsnog wed ik op weer een fop-ei aan het eind van het broedseizoen.
Nattevingerwerk
Later, ik was al lang met pensioen, ontmoette ik bij toeval Sybilla Dekker. Hoe zat dat met die Zuiderzeelijn, vroeg ik, daar hechtte ze toch zo aan? Ze zei dat ze het vreselijk had gevonden dat de lijn was afgeblazen. Ach ach.
Ik weet niet of zo’n spoorlijn het Noorden goed zou hebben gedaan. Wel weet ik dat alle berekeningen over rentabiliteit en blijvende banenwinst nattevingerwerk zijn. Het is als vissen langs de waterkant: je werpt zo’n lijn uit en afwachten maar of de vis bijt en of dat de vis is die je voor ogen had.

Ontlasting
Van Veldhovens tegenstribbelend vrijgegeven rapport beweert dat de Lelylijn gecombineerd moet worden met de bouw van 90.000 woningen rond Drachten en Heerenveen, om de randstad te ontlasten. Ik zie horden Friezen nu al te hoop lopen tegen deze ontlasting, die kwetsbare gebieden verwoest en de Friese taal verder ondermijnt. De noordelijke ondernemers zijn uiteraard wild enthousiast, maar de lobby van de noordelijke provinciebesturen is opnieuw halfhartig; ze heeft veel weg van een theekransje, aldus het Dagblad van het Noorden.